नेपाली समाज रूपान्तरणको मार्गदर्शन (जबज)
-विजय राज सिंह जाजरकोट
जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) नेपालको राजनीतिक दस्तावेज मात्र होइन, यो नेपाली समाज रूपान्तरणको एउटा सपना पनि हो। यस सपनालाई साकार पार्नको लागि मदन कुमार भण्डारीले अतुलनीय योगदान दिएका थिए। उनी जबजका प्रमुख प्रवर्तक र व्याख्याता थिए।
मदन कुमार भण्डारी र जबज
मदन कुमार भण्डारीले नेपालको विशिष्ट सन्दर्भलाई मध्यनजर गर्दै मार्क्सवादी सिद्धान्तको सिर्जनशील प्रयोग गरेर जबजलाई विकसित गरेका थिए। उनले जबजलाई नेपाली जनताको आवश्यकता र आकांक्षा अनुरूप बनाउनका लागि विभिन्न पक्षहरूमा जोड दिएका थिए:
समावेशी लोकतन्त्र: भण्डारीले सबै वर्ग, जात, लिङ्ग र क्षेत्रका मानिसहरूलाई समेटेर अगाडि बढ्ने कुरामा जोड दिएका थिए। उनको विचारमा, लोकतन्त्र भनेको केवल चुनाव मात्र होइन, बरु सबैको सहभागिता र प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया हो।
समाजवाद उन्मुख अर्थव्यवस्था: भण्डारीले निजी स्वामित्व र बजार अर्थतन्त्रलाई स्वीकार गर्दै पनि समाजवाद उन्मुख अर्थव्यवस्थाको परिकल्पना गरेका थिए। उनको विचारमा, अर्थव्यवस्थाको विकास सबैका लागि हुनुपर्छ र उत्पादनका साधनमा सबैको पहुँच सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
राष्ट्रिय स्वतन्त्रता: भण्डारीले राष्ट्रिय स्वाधीनता, सार्वभौमिकता र अखण्डतालाई महत्व दिएका थिए। उनले विदेशी हस्तक्षेपविरुद्ध लड्न र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र निर्माण गर्न जोड दिएका थिए।
सांस्कृतिक विविधता: भण्डारीले नेपालको बहुसांस्कृतिक विशेषतालाई मध्यनजर गर्दै सबै जात, जाति र धर्मका मानिसहरूको संस्कृति र पहिचानलाई सम्मान गर्ने कुरामा जोड दिएका थिए।
जबज र नेपाली समाज रूपान्तरण
जबजले नेपाली समाज रूपान्तरणका लागि निम्न योगदान दिएको छ:
सामाजिक न्याय: जबजले सबै वर्ग, जात, लिङ्ग र क्षेत्रका मानिसहरूलाई समान अवसर प्रदान गर्ने लक्ष्य राख्छ। यसले सामाजिक विभेद र असमानतालाई कम गर्न खोज्छ।
आर्थिक विकास: जबजले उत्पादनका साधनमा सबैको पहुँच सुनिश्चित गरेर आर्थिक विकासलाई टेवा पुर्याउने लक्ष्य राख्छ। यसले गरिबी निवारण र रोजगारी सिर्जनामा जोड दिन्छ।
राष्ट्रिय एकता: जबजले सबै नेपालीलाई एकताबद्ध गर्ने लक्ष्य राख्छ। यसले जातीय, धार्मिक र क्षेत्रीय विभेदलाई अन्त्य गर्न खोज्छ।
लोकतन्त्रको सुदृढीकरण: जबजले बहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक लोकतन्त्रलाई सुदृढ बनाउने लक्ष्य राख्छ। यसले जनताको अधिकारलाई सुरक्षित गर्ने र सुशासन कायम गर्ने कुरामा जोड दिन्छ।
चुनौतीहरू र समाधानका उपायहरू
जबजलाई कार्यान्वयन गर्न धेरै चुनौतीहरू छन्। राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, सामाजिक विभेद जस्ता समस्याहरूले जबजको कार्यान्वयनमा बाधा पुर्याइरहेका छन्। यी चुनौतीहरूलाई समाधान गर्न राजनीतिक इच्छाशक्ति, समाजको सहभागिता, सुशासन, आर्थिक विकास र सांस्कृतिक सहिष्णुता आवश्यक छ।
निष्कर्ष
मदन कुमार भण्डारीले प्रतिपादन गरेको जनताको बहुदलीय जनवाद नेपाली समाज रूपान्तरणको लागि एउटा महत्वपूर्ण दस्तावेज हो। यसले नेपालको विशिष्ट सन्दर्भलाई मध्यनजर गर्दै समाजवाद उन्मुख लोकतन्त्रको परिकल्पना गरेको छ। यद्यपि, यसलाई कार्यान्वयन गर्न धेरै चुनौतीहरू छन्। तर, राजनीतिक इच्छाशक्ति, समाजको सहभागिता र सुशासन कायम गरेर जबजलाई सफल बनाउन सकिन्छ।
मदन कुमार भण्डारीको विचारधारा र जबजलाई नेपालको विकासको मार्गदर्शनको रूपमा अंगाल्नु आजको आवश्यकता हो।
यस लेखमा मैले जबजको अर्थ, मदन कुमार भण्डारीको योगदान, जबजले नेपाली समाज रूपान्तरणमा पुर्याएको प्रभाव र यसका चुनौतीहरू र समाधानका उपायहरूबारे विस्तृत रूपमा चर्चा गरेका छु ।
